در دهه‌های اخیر، ادبیات فانتزی به یکی از محبوب‌ترین و موفق‌ترین ژانرهای ادبی جهان تبدیل شده است. پس چرا در میان آثار ادبی یهودی به سختی آثار فانتزی مبتنی بر منابع، جهان‌بینی و اسطوره‌های یهودی دیده می‌شود؟
امروزه به ندرت فیلمی را می‌توان یافت که قهرمانانی با قدرت‌های فوق‌العاده و فانتزی نداشته باشد، این روند به ادبیات بازمی‌گردد که به نوبه خود متاثر از فرهنگ عامه است و آن را به طرق مختلف منعکس می‌کند.
ژانر فانتزی تنها در سال‌های اخیر شروع به جستجوی منابع جدید کرده است: کتاب‌های فانتزی پرفروش، بر اساس اسطوره‌های آفریقایی، داستان‌های فانتزی عربی، هنرهای رزمی با روح خاور دور نوشته شده‌اند.
ژانر فانتزی، فقط یک موضوع زیبایی‌شناختی و ادبی نیست بلکه اغلب به‌عنوان پلی بین مردم، فرهنگ و اسطوره‌های بنیان‌گذار آنها ایفای نقش می‌کند.
در مورد انعکاس جهان یهود و میراث آن در ژانر فانتری چطور؟
چرا داستان‌های بیشتری درباره خاخام‌هایی که از چشمانشان آتش بیرون می‌آید، درباره افرادی با نام‌هایی که می‌توانند فرشتگان را اسیر کنند، درباره افراد تسخیر شده از اشکناز و شیاطین بابل و مراکش نمی‌بینیم؟
مایکل وینگراد، محقق ادبی، در مقاله‌ای در نشریه «بررسی کتاب‌های یهودی»، این پرسش را مطرح کرد که چرا نارنیا یهودی وجود ندارد؟ یا به عبارت دیگر، چگونه اتفاق افتاد که بیش از هفت دهه پس از ظهور ژانر فانتزی، به سختی آثار فانتزی را می‌بینیم که بر اساس منابع و اسطوره های یهودی است؟
وینگراد چندین پاسخ به این سوال ارائه کرد:
- اول این واقعیت که یهودیان عمدتاً در سمت اشتباه شمشیر قرون وسطی قرار داشتند.
- دیگر اینکه الهیات یهودی اساساً عقل گرا است و افسانه و خیال را سرکوب می‌کند.
- و سوم اینکه یهودیان بیشتر مجذوب آینده هستند تا گذشته و سنّت.
با این حال، به نظر می‌رسد که در دهه‌های اخیر، نویسندگان بیشتری به دنبال خلق یک اثر فانتزی هستند که اسطوره یهودی را در اشکال مختلف آن بیان می‌کند.
نویسنده مقاله در ادامه نوشت:« این چالش ساده‌ای نیست؛ یک خیال‌پردازی جدی از منابع یهودی نه تنها مستلزم تسلط کامل بر منابع یهودی است، بلکه نیاز به تمایل به پرداختن به سؤالاتی دارد که آن منابع مطرح می‌شود، از جمله:
منحصر به فرد بودن قوم اسرائیل، روابط بین زن و مرد، وضعیت هالاخا و ارتباط با زمین؛ اینها سؤالاتی هستند که تقریباً از هر متن مرکزی در قفسه کتاب یهودیان، از کتاب مقدس تا داستان‌های پیروان، نشأت می‌گیرد.»
¶ ورود نویسندگان مذهبی به حوزه ادبیات عبری روند فانتزی‌نویسی و ادبیات وهمناک را تشویق می‌کند. زیرا نوشتن از منابع یهودی برای آنها امری طبیعی است.
با توجه به این موضوع، اشتغال به فانتزی یهودی لزوماً مشغولیت با گذشته و هویت یهودی امروز است،[مذهب و سکولار ] موضوعاتی که در مرکز یک مناقشه سیاسی عمیق در اسرائیل قرار دارند. این یکی از عواملی است که مانع از نوشتن در این ژانر ادبی شده است. نویسندگان سکولار تمایلی به نزدیک شدن به متون پایه‌گذار سنت ندارند، در حالی که نویسندگان مذهبی به دلیل تقدس آنها پرداختن به آنها را دشوار می‌دانند.
نگاره‌ای از ادبیات فانتزی
اولین تلاش جدی برای نوشتن یک فانتزی بر اساس منابع یهودی احتمالاً کتاب «جنگ مردم سرزمین در مردم شحات» نوشته دن تسلکا بود؛ یک طرح فانتزی با محوریت گروهی که قصد دارند جناب سلیمان را از دست شیطان پادشاه اشمدای که او را به اسارت گرفته بود نجات دهند، بعد از انتشار کتاب، تأثیر کتاب نسبتاً کم بود و از آن استقبال کمی شد.
نویسنده مقاله با این جمله که ادبیات هرگز در خلاء خلق نمی‌شود، در پاسخ به این سوال که چه چیزی باعث می‌شود که خالقان آثار ادبی به طور خارق العاده از منابع یهودی بنویسند؟ نوشت:
در ابتدا می‌گویم که برخلاف ادعای وینگراد، یهودیت هیچ کمبودی در اسطوره‌ها و افسانه‌ها ندارد، در حقیقت، متون یهودی وجود دارند که تقریباً غیرممکن است بدون اشاره به عناصر خارق‌العاده آنها، آنها را معرفی کنیم.
سویه دیگر، جهت‌گیری نویسندگان سکولار است که با نگاه و قصد براندازانه، از متون یهودی بهره می‌برند. ادبیات فانتزی بهترین ابزار برای انتقاد و مقابله با متون یهودی است. از جمله کتاب «سیمنتوف»، نوشته اساف اشاری به واحد غیبی پلیس اسرائیل می‌پردازد که درگیر مبارزه با فرشتگانی است که به دنبال بازگرداندن زنان به وضعیت مطیع و جنس فروتر هستند.
رمان‌های دیگر با ژانر فانتزی، همچون «لیلیت میدراش» نوشته یهودا ایگوس، و «شیاطین در خیابان آگریپا» اثر هاگی داگان، در قالب داستان با به چالش کشیدن مقدمات توحیدی و ارائه جهانی جایگزین با خدایان متعدد را نمایش می‌دهند، این نویسندگان سکولار، از طریق آثارشان، روایت پذیرفته شده یهودیت – عمدتاً روایت ارتدوکسی آن – را به چالش می‌کشند.
¶ نویسندگان سکولار تمایلی به نزدیک شدن به متون پایه‌گذار سنت ندارند، در حالی که نویسندگان مذهبی به دلیل تقدس آنها پرداختن به آنها را دشوار می‌دانند.
از سویی دیگر نویسندگانی هستند که دقیقاً از روی تعهد عمیق به منابع یهودی و جهان‌بینی اولترا ارتدکس، به ادبیات فانتزی و وهمناک رو آورده‌اند. آثاری چون «جنگجویان دگرگونی‌ها» اثر ارز موشه دورون، «خاخام و حسید در بارسلاو» نوشته لو هاواردین، از این دسته است. آنها با استفاده از ادبیات فانتزی، آثاری تمثیلی برای اصلاح درون خلق کرده‌اند.
شیمون آداف، برجسته ترین و پرکارترین نویسنده اسرائیلی که به فانتزی یهودی پرداخته است. او در نگارش داستان«قلب مدفون» با تسلط چشمگیری بر عناصر یهودی، از آنها برای نگارش داستان قلب مدفون کمک گرفته است.
کتاب «کپور»، که سه‌گانه «رز یهودا» اداف را شرح می‌دهد، در اسرائیلی آینده‌نگر و مذهبی می‌گذرد و به ویژگی مرموز اعضای یشیوا می‌پردازد که به فرشته تبدیل می‌شوند.
نویسنده مقاله با معرفی آثار فانتزی نویسندگان مذهبی فانتزی‌نویس، تلویحا این دسته از نویسندگان را پیشگامان احیای و معرفی اساطیر یهودی معرفی کرده است. او در پایان در پاسخ به این سوال که آیا احتمال دارد در آینده شاهد افزایش خلق فانتزی یهودی باشیم؟ نوشت:« ظهور جنبش تازه یهودیت (نویسندگان مذهبی) نویسندگان سکولار را نیز جذب می‌کند تا بر اساطیر و داستاهای برگرفته از آموزه‌های یهودی تمرکز کنند در نتیجه ما می‌توانیم به ادبیات بیشتری که به جنبه‌های فانتزی می‌پردازد، امیدوار باشیم »
لینک مقاله: https://www.israelhayom.co.il/culture/books/article/14280833
اخبار مرتبط
