دقیقاً زمانی که تماسها برای عادیسازی روابط بین اسرائیل و عربستان در حال انجام است، تغییراتی در منطقه به وجود میآید که باعث پیچیدهتر شدن شرایط برای رژیم صهیونیستی میشود.
“جک سالیوان” مشاور امنیت ملی دولت جو بایدن، قبل از سفرش به عربستان تاکید کرد که ایالات متحده برای دستیابی به یک توافق عادیسازی بین اسرائیل و عربستان سعودی کار میکند. توافق ایران و عربستان سعودی تنها بخشی از یک سری تحرکات سیاسی گستردهای است که در چند وقت اخیر بین کشورهای خاورمیانه در حال رخ دادن است؛ ازجمله بازگشت سوریه به اتحادیه عرب و تجدید روابط با بسیاری از کشورهای منطقه که همه این رویدادها در همسایگی رژیم صهیونیستی به وقوع میپیوندد.
روابط بین ایران و عربستان حدود هفت سال پیش، به طور کامل قطع شد و ایران خواستار سرنگونی آلسعود بود. از علل این قطع ارتباط بین دو کشور، میتوان به شهادت شیخ نمر باقر النمر و به شهادت رسیدن صدها زایر ایرانی در فاجعه غمانگیز منا در حج 1394 اشاره کرد. حال ایران و عربستان سعودی دو ماه پیش با میانجیگری عمان و عراق و چین توافقی برای تجدید روابط خود امضا کردند.
در این بین، علیرغم اهمیت زیاد توافق ایران و عربستان سعودی، بازگشت سوریه به اتحادیه عرب نیز قابل توجه است. بیش از 12 سال از آغاز جنگی که این کشور را درگیر خود کرده، میگذرد و به نظر میرسد سوریه پس از سالها قطع ارتباط با جهان عرب به تدریج در حال عادیسازی روابط است. امارات متحده عربی اولین کشوری بود که در سال 2018 پیشگام عادیسازی روابط با سوریه شد. در پایان سال 2021 نیز اردن تصمیم گرفت روابطی را که در گذشته با سوریه حاکم بود، احیا و از حفظ حاکمیت سوریه ابراز حمایت کند. پس از بسته شدن گذرگاه مرکزی این کشور در جنوب سوریه به دلیل جنگ، روند نزدیک شدن اقتصادی بین کشورها نیز ایجاد شد.
«بشار اسد» رئیس جمهور سوریه، به خوبی میداند که چگونه از جدیترین بحرانها به نفع کشور خود استفاده کند. زلزله شدید که در فوریه گذشته سوریه را لرزاند و باعث ویرانیهای گسترده در مناطق زیادی شد، در واقع یک همدلی بزرگ منطقهای نسبت به مردم سوریه ایجاد کرد. تصاویر دلهرهآور و بسیار متاثرکننده از آوار زلزله باعث شد که کشورهای خاورمیانه یکی پس از دیگری به کمک سوریه بیایند. به عنوان مثال سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران نیز این فرصت پیشآمده را غنیمت شمرد و در کنار کمکهای بشر دوستانه برای مردم زلزله زده سوریه، تسلیحات و مهماتی را نیز ارسال کرد.
اگرچه از مصر انتظار نمیرفت که بشار اسد را به رسمیت بشناسد اما به نظر میرسد قاهره نیز این روابط را احیا کرده است. در ماههای اخیر همچنین گفتگوهای دیپلماتیک اولیه بین سوریه و ترکیه به منظور پیشبرد عادیسازی بین دو کشوری که نسبت به هم خصومت داشتهاند، صورت گرفتهاست اما به نظر میرسد که تا کنون تماسها برای این امر به کندی پیش میرود و شکافهایی وجود دارد. روابط بین دمشق و آنکارا پس از تهاجم نظامی ترکیه به شمال سوریه در نبرد با نیروهای کُرد منطقه پیچیده شد. اکنون با میانجیگری روسیه و ایران، در حال گفتگوهای گسترده برای تجدید روابط هستند حتی پیشبینی شده که احتمال دیدار مستقیم بشار اسد با رجب طیب اردوغان وجود دارد.
قطر، یکی دیگر از کشورهای مهم خاورمیانه است که حدود شش ماه پیش میزبان مسابقات جام جهانی بود. این مسابقات برای قطریها به منزله مُهر نهایی برای بازگشت به صحنه بزرگ جهانی و منطقهای بود و اکنون همتراز با کشورهای قدرتمند و بسیار بزرگتر و مهمتر است.
چندی پیش وضعیت دوحه کاملاً متفاوت بود. در سال 2017 عربستان سعودی، امارات، بحرین و مصر عمدتاٌ به دلیل حمایت قطر از اخوان المسلمین تحریمی را علیه قطر اعلام کردند که به مدت 4 سال به طول انجامید؛ در اوایل سال 2021 کشورهای نام برده لغو تحریم را اعلام کردند. علیرغم اینکه قطر کشوری با مساحت و نقشه کوچکی است اما به عنوان یک صادرکننده مهم انرژی در نظر گرفته میشود.
از سویی دیگر تقویت محور مقاومت نیز در منطقه خاورمیانه بسیار قابل توجه واقع شده است. نشست مشترکی بین «سیدحسن نصرالله» دبیر کل حزب الله لبنان، «اسماعیل هنیه» رهبر جنبش حماس و «صالح العاروری» معاون وی برگزار شد که هدف از این نشست ارسال پیامی تحت عنوان تقویت محور مقاومت بود.
برای اولین بار در 15 سال گذشته هیئتی از حماس به رهبری اسماعیل هنیه به منظور تثبیت روابط به عربستان سعودی سفر کرد. همزمان با سفر هیئت حماس، خاندان سلطنتی عربستان نیز از «محمود عباس» رهبر تشکیلات خودگردان فلسطین برای سفر به این کشور دعوت کرد. بدیهی است که این، تلاشی از سوی سعودیهاست تا به رام الله نشان دهد که آنها از نظر سیاسی یک روند را پیش نمیبرند بلکه برای تعادل بیشتر تلاش میکنند.