جامعه یهودی در اراضی اشغالی، برخلاف سایر کشورها توسط دو خاخام اعظم رهبری می‌شود.
خبرگزاری جروزالم پست در مقاله‌ای تحلیلی درباره مقام خاخام اعظم در اسرائیل نوشت: دین یهود بخش عمده‌ای از زندگی برخی اسرائیلی‌ها را تشکیل می‌هد. با این حال برای سایر افراد دین یهود حضور ناخواسته‌ای است که نمی‌توانند از شر او خلاص شوند. اما صرف نظر از سطح ایمان ما، خاخام‌ها بر زندگی همه ما سایه افکنده‌اند.
نویسنده مقاله نوشت: خاخام‌های ارشد از دفاتر خود در ساختمان بیت یاهاو در خیابان یرمیاهوی اورشلیم بر زندگی همه ما تاثیر می‌گذارند. آنها قدرتی عظیم در اختیار دارند که همه چیز از جمله کشروت (مجوز غذای کوشر)؛ مهاجرت؛ ازدواج؛ طلاق؛ مرگ و… تحت سلطه آنها قرار می‌گیرد. این دیوان سالاری خاخامی توسط دو خاخام ارشد که در راس قرار دارند، انجام می‌شود.
به نظر می‌رسد که سیستم فعلی گیج کننده‌تر از چیزی است که به نظر می‌رسد و در اسرائیل سنت صد ساله‌ای که تنها یک خاخام بزرگ را می‌پذیرد، زیر سوال می‌رود. در ادامه بررسی می‌کنیم که چرا اسرائیل دو خاخام ارشد دارد؟
برای این کار باید چند سوال کلیدی بپرسیم:
- منصب خاخام ارشد چیست؟
- چرا اسرائیل به طور خاص بیش از یک خاخام دارد؟
- سرنوشت خاخام اعظم چگونه باید باشد؟
وظیفه خاخام ارشد چیست؟
خاخام اعظم رهبری یک جامعه یهودی را برعهده دارد. خواه این جامعه منحصر به یک شهر باشد یا یک کشور را در برگیرد. اگرچه این جایگاه حدودا صد سال در جامعه یهود قدمت دارد اما الزام خاصی مبنی بر ضرورت وجود آنها لحاظ نشده است. با این وجود برخی ادعا می‌کنند که این جایگاه برگرفته از یک مقام کهن، تحت عنوان ناسی (چیزی معادل به ریاست جمهوری) است.
مقام خاخام اعظم بیشتر یک منصب قرون وسطایی است و به‌ویژه در اروپا که متاثر از ساختار روحانیت مسیحی ساخته شده، رواج داشته است. در واقع امروزه در جهان موقعیتی تحت عنوان خاخام ارشد وجود ندارد.
خاخام اعظم سابق یک کشور در دیاسپورا در گفت‌وگو با مجله توضیح داد که دو نوع خاخام اعظم وجود دارد که به طور سنتی در سراسر جهان وجود داشته است:
- کسانی که توسط جامعه یهودی انتخاب یا منصوب می‌شوند.
- کسانی که توسط دولت سکولار انتخاب یا منصوب می‌شوند.
این دو منصب تفاوت فاحشی دارند. برای مثال کسی که از سوی جامعه یهودی انتخاب می‌شود، عمدتا هدایت معنوی، رهبری، اندیشیدن به آینده جامعه یهودی و رفع دغدغه‌های مذهبی در جوامع یهودی را بر عهده دارد.
در موقعیت دوم وظیفه خاخام تمرکز بر دولت سکولار و برقراری ارتباط بین دولت و جامعه یهودی است.
با این حال هر دو گروه با چالش‌های مخصوصی مواجه بودند. از جمله خاخام منتخب سکولار، معمولا از سمت مردم به رسمیت شناخته نمی‌شد. زیرا توسط جامعه منصوب نشده و به دست یک مرجع سکولار به این جایگاه دست یافته بود.
همچنین در شرایطی غیر از این هم خاخام باید برای به دست آوردن مشروعیت در بین جوامعی یهودی که او را تائید کردند، تلاش کند. گفتنی است که یهودیت یک دین با چندین فرقه و آداب و رسوم متفاوت است و این سنت‌ها اغلب مانع از وحدت نظر بر سر یک عقیده واحد هستند.
در هر صورت، منصب خاخام ارشد هنوز وجود دارد و این نیز محاسن خود را دارد. جوامع یهودی اغلب در میان فراز و فرودهای تاریخ با چالش‌هایی روبه‌رو بوده‌اند و بسیاری از خاخام‌ها سخت تلاش کردند تا به جوامع خود کمک کنند که در عین حفظ هویت با این شرایط سازگار شوند.
چرا اسرائیل دو خاخام ارشد دارد؟
در سراسر جهان، در هر کشور تنها یک خاخام اعظم وجود دارد. با این حال چند استثناء نیز در اوکراین، روسیه و رژیم صهیونیستی به چشم می‌خورد. گفتنی است، در حالی‌که مقام خاخام اعظم در اروپا متاثر از اعتقادات مسیحی است اما در اسرائیل از سنت مسلمانان نشات می‌گیرد.
برای اولین بار امپراطوری عثمانی برای یهودیان ترکیه منصبی به نام “هخام باشی” وضع کرد و چندین نفر به این سِمت منصوب شدند و تا امروز خاخام اعظم ترکیه به همین نام شناخته می‌شود.
پس از اشغال فلسطین، مقام خاخام اعظم، “ریشون لزیون” نام گرفت. اولین ریشون لزیون، خاخام موشه گالانته بود.
با این حال، انتصاب دو خاخام با افزایش جمعیت یهودیان اشکنازی در منطقه آغاز شد اما در عین حال سفاردی‌ها تحت رهبری ریشون لزیون بودند. بدین ترتیب منصب جدید خاخام اعظم اشکنازی وضع شد که اولین صاحب منصب آن خاخام مشهور آبراهام اسحاق کوک بود که در سال 1921 به این منصب گمارده شد.
سرنوشت خاخام اعظم چه باید باشد؟
از آنجایی که بیش از یک خاخام اعظم در اراضی اشغالی وجود دارد، این سؤال مطرح می‌شود که چرا این سیستم همچنان به حیات خود ادامه می‌دهد؟ شاید در ابتدا اختلافات زیادی بین یهودیان اشکنازی و سفاردی وجود داشت، اما پس از گذشت بیش از 76 سال با هم، افزایش جمعیت سکولار، و اصطکاک دائمی هر زمان که مسائل مربوط به مذهب و دولت مطرح می‌شود، آیا همچنان نیاز است که این ساختار ادامه یابد؟
در سال 2013، لایحه‌ای ارائه شد که به موجب آن در سال 2023 به جای دو خاخام، تنها یک خاخام اعظم در این مقام قرار می‌گیرد و یک موقعیت جداگانه برای رهبری دادگاه خاخام ایجاد می‌شود و آن خاخام به طور خودکار در شورای ارشد خاخام‌ها کرسی خواهد داشت.
این پیشنهاد با حمایت قانونگذاران برجسته‌ای مانند نفتالی بنت پیشرفت قابل توجهی در کنست داشت. با این حال، به طور کامل از بین رفت و بلافاصله منجر به واکنش شدید خاخام‌های ارشد شد. خاخام لاو استدلال می‌کرد که مسئولیت خاخام‌های ارشد به قدری سنگین است که تقسیم آنها بین دو خاخام امری ضروری است.
