سلسله گفتارهای یمن؛ جستار درباره رفتار شناسی مردم یمن بعد از نابودی زیر ساخت‌ها
در ادامه سلسله‌گفتارهای یمن در صهیون 24، در این فریسته به رفتارشناسی مردم یمن بعد از نابودی زیرساخت‌ها می‌پردازیم:
یمن در جنوب غربی آسیا، در انتهای جنوبی شبه جزیره عربستان، بین عمان و عربستان سعودی واقع شده است. یمن در ورودی تنگه باب‌المندب قرار دارد که دریای سرخ را به اقیانوس هند از طریق خلیج عدن پیوند می‌دهد و یکی از فعال‌ترین و راهبردی‌ترین خطوط ترابری دریایی در جهان است.
مردم یمن به دلیل شرایط جغرافیایی و سختی اقلیم و جنگ‌های متعددی که طی 70 سال گذشته تجربه کرده‌اند، ملتی سخت‌کوش بار آمده‌اند. در دورۀ جدید نیز یمن از سال 2015 تا سال 2023 درگیر جنگ با ائتلاف سعودی علیه یمن بود.
در حال حاضر یمنی‌ها در این دوره سخت‌ترین روزگار را سپری کرده‌اند. آنها درحالی‌که از خشکسالی رنج می‌بردند، با فقر حاصل از محاصرۀ اقتصادی و جغرافیایی نیز دست‌وپنجه نرم کردند. مضافا اینکه در این مدت 48 هزار نفر شهید و 217 هزار نفر زخمی شدند.[1]
پس از آن نیز، یمن با ورود به عرصۀ حمایت از فلسطین، از سال 2023 با حملات ائتلاف آمریکایی و رژیم صهیونیستی روبه‌رو شد. در تمام این مدت، طرف‌های غربی و هم‌پیمانان شان زیرساخت‌های یمن را هدف حملات خود قرار دادند. این مسئله منجر به ایجاد فقر در یمن شد. فقری که هدف آن مردم یمن بودند. اما با وجود تمامی این فشارها هیچ گاه ملت یمن از دایرۀ مقابله با دشمن خارج نشدند.
سؤال کلیدی این است که باوجود تخریب‌هایی که حملات آمریکا و رژیم صهیونیستی در یمن به وجود آورده، تاب‌آوری مردم یمن تا چه اندازه ادامه خواهد داشت؟
عوامل تاب‌آوری اجتماعی در یمن
ساختار اجتماعی یمن را باید متاثر از مثلثی متشکل از سه ضلع قبیله، مذهب و دولت بدانیم. جامعۀ یمن به دلیل وجود شاخصه‌های درونی دارای تاب‌آوری اجتماعی بالایی است. این شاخصه‌ها همگی در بطن جامعۀ یمن قرار دارند که شامل:
1. اعتقاد مذهبی
به دلیل دور ماندن جامعۀ یمن از تجدد و نوگرایی (مدرنیته) و تبعات آن، ریشه‌های مذهبی از قوت بالایی برخوردارند. جامعۀ یمن در عرصۀ اعتقادات مذهبی دارای 2 جریان عمده است. جریان سنی و جریان شیعه. هر دو جریان، سال‌های مدید با پایبندی به اصول مذهبی خود، در مقابل مشکلات مستمر موجود در یمن مقابله کرده‌اند و از پایداری قابل توجهی برخوردارند.
مظاهر فرهنگهای غربی کمتر در یمن نفوذ کرده است و جامعۀ یمن یک جامعۀ مذهبی سنتی محسوب می‌شود که حیات آن بر اساس اصول مذهبی و سنت‌هاست. همین مسئله موجب افزایش تاب‌آوری اجتماعی این جامعه شده است.
2. نظام قبیله‌ای و طایفه‌ای
کشور یمن سرزمین قبیله‌هاست. فضای اجتماعی بسیاری از شهرهای یمن نیز متاثر از فضا و فرهنگ قبیله‌ای است. نظام قبیله‌ای و طایفه‌ای در یمن موجب همبستگی بین اقشار مختلف شده است. طوایف با پایبندی به سنت‌های ملی و قبیله‌ای در مقابل مشکلات موجود در یمن ایستاده‌اند. در این ساختار، تمامی افراد یک طایفه یا قبیله، از بزرگ طایفه فرمان‌بردارند. مبنای بزرگان طایفه نیز حفظ انسجام درونی قبایل و طوایف است. حضور فرد در طایفه، موجب پیشرفت و کاهش مشکلات او می‌شود.
علاوه بر این، در جامعۀ یمن طوایف و قبایل از یک هم‌زیستی منسجم برخوردارند. این انسجام موجب همراهی و همکاری درون اجتماعی در جامعۀ یمن می‌شود. البته این بدان معنا نیست که در طوایف یمنی مظاهر معمول در میان طوایف و قبایل مثل اختلافاتی موروثی و اصول غیرعقلانی وجود ندارد. این مظاهر نیز در قبایل یمنی وجود دارد. اما انسجام درونی قبایل و انسجام اجتماعی بین این قبایل، از قوت و توانمندی بیشتری نسبت به معایب زندگی قبیله‌ای برخوردار است. ضمن اینکه اعتقاد مذهبی موجود در بین مردم، به این ویژگی قبایل و انسجام اجتماعی کمک قابل توجهی کرده است.[2]
در حقیقت زندگی قبیله‌ای با اقتضائات خاص خود، شخصیت مردم یمن را از کودکی به گونه‌ای شکل می‌دهد که آنان به انسان‌هایی مقاوم، متعهد و آماده برای دفاع از ارزش‌ها و باورهای خود تبدیل می‌شوند. این ویژگی نه‌تنها ناظر به شرایط کنونی است و تاب‌آوری مردم این کشور را در ساطح بالایی قرار می‌دهد، جامعۀ یمن از تاب‌آوری بالایی برخوردار باشد. چرا که سنت‌های موجود در قبایل، موجب کاهش فشارهای اجتماعی در مواقع خطر و رخدادهایی چون جنگ هستند.[3]
3. رسوم اجتماعی و فرهنگهای سنتی
در جامعۀ یمن آداب و رسوم اجتماعی و فرهنگهای سنتی وجود دارند که موجب می‌شوند، افراد جامعه با همبستگی در کنار هم یک زندگی اجتماعی قوی داشته باشند. برخی از این رسومات عبارت‌اند از:
♦ مشارکت در ساخت خانه جدید یا تعمیر آن
♦ جشن‌های جمعی که در آنها اطعام جمعی وجود دارد
♦ مشارکت داوطلبانه در پروژه‌های زیربنایی یا سرپرستی خانواده‌های نیازمند
♦ کمک‌های وسیع به خانواده‌های نیازمند
♦ مشارکت در حل مشکلات اجتماعی مثل درگیری‌های اجتماعی
مجموعه اقدامات فوق عموماً بر اساس رسومات اجتماعی که در یمن همگانی شده‌اند، صورت می‌گیرند. این اقدامات موجب کاهش فشار اجتماعی بر افراد و در نتیجه بالا بردن تحمل و تاب‌آوری اجتماعی شده است.[4]
4. سخت‌کوشی برآمده از اقلیم
اقلیم و جغرافیای یمن یک جغرافیای نیمه‌صحرایی و محروم از ثروت‌های طبیعی است. بیشتر جغرافیای یمن را اقلیم کویری تشکیل می‌دهد. مناطق سرسبز و حاصلخیز نیز چندان گسترده نیستند. در کنار این اقلیم گرم و خشک، یمن فاقد معادن بزرگ و نفت و گاز است. در کنار اینها، دهه‌ها جنگ و بی‌ثباتی در یمن موجب شده تا مردم یمن با سختی‌ها خو بگیرند.
مردم یمن به جهت کمبود ثروت‌های طبیعی، اقلیم خشک و جنگ‌های متمادی، مردمی سخت‌کوش هستند که به زندگی سخت عادت کرده‌اند. تصاویری که در جریان جنگ‌های اخیر در رسانه‌ها به نمایش درآمدند و جنگجویان یمنی را با پای‌برهنه در میدان جنگ نشان می‌دهد، گواه این مسئله هستند. این پرتلاشی، جدیت و عادت به سختی‌ها، میزان تاب‌آوری را در جامعۀ یمن به میزان قابل توجهی بالا برده است.
در بُعد دیگر هویتی مردم یمن که رابطه مستقیم با تاب‌آوری کنونی دارد، بحث عروبیت و افتخار به آن پس از یک دوره سرکوب قرار دارد.
در فضای فرهنگی جهان عرب، انتساب به قبایل یمنی و به‌ویژه به قحطانیان نوعی افتخار تلقی می‌شود و بسیاری از مردم عرب می‌کوشند تا با بازگرداندن اصل و نسب خود به ریشه‌های یمنی، جایگاه خود را به‌عنوان عرب اصیل تثبیت کنند.
در این چارچوب، تلقی مسئله فلسطین به‌عنوان یک موضوع عربی و جایگاه نمادین یمن در رأس این هرم به‌عنوان زادگاه عرب اصیل، به یکی از مؤلفه‌های هویتی جنبش انصارالله بدل شده است.
نتیجه‌گیری
جامعۀ یمن یک جامعۀ قبیله‌ای با اعتقادات مذهبی بر پایه آداب و رسوم اجتماعی و فرهنگ سنتی است که همگی در مسیر ایجاد همبستگی و انسجام اجتماعی یمن، جامعۀ یمن را تقویت می‌کنند. در کنار اینها، خوگرفتن مردم یمن با سخت‌کوشی و زندگی سخت، میزان تاب‌آوری اجتماعی یمنی‌ها را بسیار بالا برده است.
با چنین ویژگی‌های اجتماعی، جامعۀ یمن در مقابل 8 سال جنگ ائتلاف سعودی علیه یمن تاب آورد و سرانجام به پیروزی رسید. در حال حاضر با پایان جنگ ائتلاف سعودی علیه یمن و ورود کمک‌های بین‌المللی به این کشور، از فشار بر مردم یمن کاسته شده است. ملتی که در جنگ سعودی علیه یمن با صدها هزار شهید، تاب آورده است، در مقابل حملات آمریکا و رژیم صهیونیستی بسیار نزدیک به محال است که تسلیم شود.
نکتۀ دیگری که در اینجا باید به آن اشاره کرد این است که حال، با رفتن ایالات متحده از دریای سرخ، حملاتی که به یمن صورت می‌گیرد، بسیار کمتر و سبک‌تر از گذشته است. رژیم صهیونیستی نیز به دلیل هزینۀ بالا و مسیر دورِ حمله به یمن، توان ضربه زدن متمادی به یمنی‌ها را ندارد؛ لذا به نظر نمی‌رسد بتواند سد ملت یمن را بشکند.
تنها گزینه‌ای که در میان‌مدت می‌تواند مردم یمن را در این زمینه تهدید کند، ایجاد یک ائتلاف علیه ملت یمن است که به دلیل شکست ائتلاف سعودی در جنگ گذشته، تشکیل آن دست‌کم در کوتاه‌مدت امری دور از واقعیت خواهد بود.
لینک مرتبط: سلسله گفتارها در یمن؛ یمن و آمریکا
پانوشت:
[1] الصحه الیمنیه تعلن حصیله ضحایا ومصابی الحرب خلال 8 سنوات
https://arabic.rt.com/middle_east/1447657-وزاره-الصحه-الیمنیه-تکشف-عدد-ضحایا-الحرب-خلال-8-سنوات
[2] الثقافه الیمنیه وعاداتها وتقالیدها
[3] Reading the Arab World- Yehia A.Mohamed
[4] العادات والتقالید فی الیمن
